З глыбіні вякоў вядзе сваю гісторыю Здзітаў
Спытаюцца: “Адкуль ты?”
Скуль ты родам?
І адкажцу:
–– З палескай той раўніны,
Якая з даледавіковых часоў
Пароднена і з доляй і з нядоляй
О, нездарма яна, мая старонка,
І Белым возерам глядзіць,
Як вечнасць.
І Чорным возерам глядзіць,
Як памяць.
Гэтыя радкі нашай зямлячкі паэтэсы Ніны Мацяш вельмі добра вызначаюць месцанаходжанне нашай вёскі, у маляўнічым куточку Беларускага Палеся між трох азёр: Чорнага з поўначы, Белага з захаду і Спораўскага з паўднёвага ўсходу.
Ёсць некалькі меркаванняў адносна паходжання назвы Здзітава. Адна версія грунтуецца на старажытнасці гэтага паселішча Здзітаў –– абапіраючыся на ўкраінсую мову, выраз “Здзітаў”. Можна перавесці “ад дзядоў” –– старажытны.
Другая версія звязана з жаночым пачаткам і варожскай аналогіяй. У германа-скандынаўскай міфалогіі і бажаство жаночага роду лічылася памочнікам пры родах; тыя, хто мелі адносіны да культаў урадлівасці, называліся –– дзісамі.
Па трэцяй версіі назва паходзіць ад слова зодчы (будаўнік), у мове ванаў “задзі” –– будаваць. Адсюль Здзітаў – “будоўля”. У мове ванаў “зьд” – каменная сцяна. Можа, горад быў абнесены каменай сцяной.
Вельмі падобная назва была тады ў сучаснага горада Дзятлава (Гродзенскай вобласці) –– Здзяцел. Можна сувязаць з назвамі возера Джыдзінне, што ў 17 км ад Здзітава, і рэчкі Дзітва, што ў Лідскім раёне. Па згаданых аб’ектах праходзілі старажытныя шляхі. Можна меркаваць, што назва вёскі паходзіць ад ракі Дзітва. Калі жыхароў вёскі пыталіся адкуль яны тыя адказвалі –– з Дзітвы, адсуль і назва –– Здзітава.
У кожнага з гэтых паданняў ёсць, зразумела, свая падстава для меркаванняў і права на існаванне. Вякі мінулыя пакінулі шмат загадак. Бясспрэчна адно –– стары Здзітаў на рацэ Ясельдзе з’яўляецца калыскай усяму слаўнаму Бярозаўскаму краю.
Ад сівой мінуўшчыны ў спадчыну людзям гэтага населенага пункта засталіся любоў і прывязанасць да лясоў, рэк і балот высокай травою, журавоў і жаваранкаў, бяскрайніх разлогаў, вялікая колькасць палёў і сенажацяў, урочышчаў з іх непаўторнымі адвечнымі назвамі.
Лыпныкі, Княжная, Нывышчы, Ісорокі, Чырыдыны, Ныжуў, Остэныца, Шэшнюў, Заволокы, Боўтынка, Чорны луг, Чортова грэбля, Гаткі, Чалі, Дворышчэ, Бырэськэ, Доўге Полэ, Кошыль, Ямы, Лыпныкі, Грышын луг, Глынышчэ, іх больш за 50 назваў. Многае маглі б расказаць аб насельніцтве гэтага краю, бо ўсе яны ўзніклі не выпадкова.
Суровае непаўторнае навакольнае асяроддзе (балоты акружалі з усіх бакоў) несумненна мелі вырашальны ўплыў на жыццё і лёсы, на гісторыю краю.
Калі раней балота лічылася разносчыкам хвароб, месцам існавання ўсякай нечысці (пра гэта сведчыць шмат паверьяў…).
Балоты непраходныя, вядомыя толькі мясцовым жыхарам. Суровае і непаўторнае навакольнае асяроддзе, з якім зрадніліся, знітаваліся. Гэтую вялікую сілу роднасці, якая, несумненна, мае вырашальны ўплыў на жыццё і лёсы, і ў рэшце рэшт на гісторыю краю, людзі пранеслі, праз вякі (балоты…)
Нашы продкі веды пра свет прымяралі да сябе, да свайго вопыту і таму надзялялі чалавечымі асаблівасцямі як з’явы, так і прадметы. Чалавек імкнуўся сімвалічна ўпарадкаваць свет вакол сябе, вызначыць ролю і месца кожнай рэчы. Так кожная рэч набывала свае знакавыя характарыстыкі.
Мы знаходзімся на падворку. Гэта месца вакол хаты, дзе змешчаны гаспадарчыя пабудовы. У народнай культуры двор –– гэта частка жылой засвоенай чалавекам прасторы. Разам з тым двор “сутыкаўся” суседнічаў з чужой тэрыторыяй, таму, каб абараніць сябе і сваю сям’ю, двор абвязкова абносілі плотам, тым самым абмяжавалі “сваё” ад чужога. Двор з усімі яго пабудовамі быў тым невялікім “царствам”, дзе гаспадарнічала сям’я, прызначыўшы свае парадкі і правілы. Выраз “не да двара прыйшлося” –– яскравае таму сведчанне і пацвярджэнне.
Двор неабходна было перыядычна аглядаць. Калі ўвагу гаспадара прыцягвалі незвычайныя рэчы, ці рэчы, якія да гэтага часу там не знаходзіліся, гэта ўспрымалася як шкодніцтва з боку нядобразычліўцаў. Напрыклад, калі на падворку знаходзілі сухую галінку ці кол, лічылася, што тым самым гаспадару і яго гаспадарцы “жадалі”, каб усё прыйшло ў заняпад, нічога не вялося, не было прыбытку.
Існаваў шэраг магічных дзеянняў, з дапамогай якіх яны імкнуліся перасцерагчы сябе і сваю гаспадарку ад праяў начыстай сілы.
У дні каляндарных святаў, на Вадохрышча, падворак і ўсе пабудовы акраплялі святой вадой.
На Грамніцы выпальвалі грамнічнай свечка крыжы. У дзень святкавання Спаса падворак абсыпалі асвечаным макам.
На Купалле пабудовы абкладвалі крапівою.
Вынас чагосьці з двара таксама знаходзіўся пад пільнай увагай. Лічылася, што пасля нараджэння дзіцяці, ацёлу каровы, катэгарычна забаранялася аддаваць што-небудзь з двара.
У дачыненні да падворка неабходна было выконваць некалькі забаронаў. Пасля захаду сонца не выносіць на двор смецце, выліваць брудную ваду, браць ваду з калодзежа, нічога не аддаваць і г. д.
У той жа час пры лячэнні шматлікіх хваробаў народныя лекары ставілі пэўную ўмову: сабраць па саломінцы з дзевяці падворкаў.
Над парогам прыбітая падкова Паўсюдна існуе вера ў незвычайныя ўласцівасці конскай падковы. Па павер’ях нашых продкаў, падкова сімвалізавала шчасце і поспех, уяўляючы сабой магутны абярэг ад дрэннага вока і нячыстай сілы.
Абавязковая ўмова –– падкову трэба знайсці на дарозе.
Такое прыхільнае стаўленне да падковы магло быць выклікана тым, што яе форма нагадвае арку. У кожнай хаце ў чырвоным куце быў ручнік, які пакрываў абраз –– ён нагадваў сабою арку.
Адна з прычын, чаму падкова стала знакам шчасця і ўдачы, была ў тым, што ў ранейшыя часы багатыя людзі падковы сваім любімым рысакам рабілі не толькі з жалеза, але і са срэбра, а бывала і з золата. Часам, бывала, дарагія падковы губляліся. А той, хто знаходзіў такую падкову, станавіўся багатым чалавекам.
Падкова мела і ахоўны характар. Лічылася, што ў хату, над парогам якой вісіць падкова, ніколі не трапіць нячыстая сіла.
Рыбакі ў мэтах бяспекі свайго судна прыбівалі падкову на мачце.
Існавала наступнае паданне аб магічных уласцівасцях падковы: калі знойдзеную на дарозе падкову кінуць праз левае плячо і задумаць жаданне, яно абавязкова спраўдзіцца.
Вось вы пераступілі парог сялянскай хаты. Парог сімвал мяжы паміж хатай як асвоенай прасторай і навакольным светам, паміж сваім і чужым.
Далей трапляем у сенцы –– памяшканне перад жылым пакоем, якое і цяпер служыць для гаспадарчых мэтаў.
Вось жорны, на якіх малолі зерне на муку. Жорны –– прылада для памолу зерня, ручны млын. Складаліся жорны з 2 каменных дыскаў дыяметрам 35-50 см, таўшчынёю 10-13 см., пастаўленых у скрынку ці станок. Каб мука лепш сыпалася, паверхню ніжняга каменя рабілі трохі выпуклай, а верхняга –– увагнутай, для лепшага размолу зерня рабочая паверхня мела насечкі. Верхні камень меў у сярэдзіне адтуліну для засыпкі зерня, мацаваўся, паднімаўся і апускаўся пры дапамозе паўпрыцы –– жалезнай крыжавіны або пласціны, якая круцілася на шпяні, замацаваным у ніжнім камені. Камень прыводзіўся ў рух пры дапамозе доўгага круглага кія, верхні канец якога ўстаўляўся ў бэльку ці ў адтуліну спецыяльнай планкі, прыбітай да сцяны, а ніжні–– у жалезную скабу на краі верхняга каменя.
Тут месцяцца гарлачы, збанкі, гаршкі, кошыкі. Яны розных памераў з крышкамі для заховання сухога мяса, сыроў, каўбас. Без іх не абыходзіліся ні дарослыя, ні дзеці.
Тут, дарэчы, загадку вам загадаю:
Ножак ён не мае,
Ён з адной ручкай,
А грыбы збірае
З бабкай і ўнучкай.
А гэта вісяць лапці, сплеценыя з палосся. Ёсць такі выраз “верч палосся” –– гэта кара ліпы і лазы, скручаная лічбай “восем”. Лапці доўгі час служылі сялянам асноўным відам абутку. Лапці мелі не толькі практычнае ўжыванне. Вельмі часта яны станавіліся атрыбутам пэўных абрадаў, прычым магічнымі якасцямі валодалі старыя, ужо зношаныя лапці.
У якасці абярэгаў ад нячыстай сілы і “ліхога” вока лапці вывешвалі на хлявах, агароджах, каля агародаў, на варотах.
Прысутнасць лапцей ў курніку павінна была павялічыць колькасць знесеных яек, засцерагчы курэй ад сурокаў і хваробаў.
Катэгарычна забаранялася плесці лапці на працягу Калядаў, інакш у сям’і народзіцца “крывое” дзіця.
А яшчэ прыкмячалі, калі лапці рвуцца спераду –– бяда наперадзе, каля яны знасіліся, стапталіся ззаду, на пятах –– бяда прайшла. Казалі: калі ў лапцях часта развязваюцца аборы, ведай, што цябе нехта вельмі кахае і сумуе па табе.
У народзе ведалі: каб дзень прайшоў паспяхова, спачатку абувалі правы лапаць, а потым левы.
Гэта начоўкі. Прызначаліся для мыцця бялізны, прыгатавання сечанай капусты (якую ссыпалі затым у бочкі). Рабілі з драўлянага цурбана (асіны, ліпы), колатага папалам; ёмістасць выдзёўбвалі цяслой, сценкі і дно знутры згладжвалі скобляй, разцом. Невялікія ночвы для ачысткі зерня называюцца апалушкі.
Драўляная калодка з ручкаю, якую вы бачыце, завецца ў народзе прачом. Яна служыла для гаспадыні своеасаблівай пральнай машынай. Ім пралі (адбівалі бялізну), выбівалі ільняное насенне са снапоў.
Ступа служыць для апрацоўкі зерня крупы. Рабілі яе з цвёрдага дрэва дуба ці граба. Адпілоўвалі ад граба ладны цурбан і выдзёўбвалі ў ім конусападобную выемку. У гэтую выемку засыпалі сухое зерне, крыху ўлівалі вады, каб лепш адставала шалупінне. Зерне ў ступе таўклі ўручную таўкачамі, драўлянымі качалкамі з паўкруглымі канцамі. У пашане была ступа перад калядамі, калі таўклі ячныя крупы на куццю, урачыстую вячэру. У вялікіх сем’ях бывала, маладзіцы станавіліся вакол ступы адна на супраць другой і зладжана таўклі ў два таўкачы і работа шла спарней, і весялей было на душы. Тут і загадка вам:
Ім не трэба танцпляцоўка,
Як і мы каля дамрады
І ў дубовай ступе лоўка
Скачуць зноў яны блізняты.
Cялянскую хату нельга ўявіць без печы. Яна лічыцца душой хаты. Існуе выраз: “Скакаць ад печы”, які дакладна вызначае цэнтральнае месца ў хаце. Вакол печы былі размеркаваны хатнія атрыбуты: венік, вілы, качарга.
Да печы заўсёды ставіліся з вялікай павагай і ўвагай: на печы адпачвалі, яна сагравала і лячыла, на ёй зараджалачся новае жыццё, на ёй чакалі свайго скону…
Структурныя часткі печы: падпечак, вусце, заслонка, труба. Падпечак сімвалізуе мінулае, вусце, заслонка –– дзень сённяшні, труба –– будучыня.
“Завіхацца каля печы” –– выключна, жаночы занятак. Падтрыманне полымя і прыгатаванне ежы было спрадвеку справай жанчыны.
Печ –– захавальніца полымя, той станоўчай энергіі, якая сімвалізуе жыццё ў хаце і дабрабыт.
Каб захаваць прыбытак і дабрабыт у сям’і, нельга аддаваць вугельчыкі са сваёй печы, а пераязджаючы ў новую хату трэба было абавязкова забраць іх і пернесці ў новую туды.
Калі ў хаце нехта паміраў, забаранялася тры дні распальваць печ.
Значная колькасць сямейных рытуалаў выконвалася пры ўдзеле печы.
У час заручынаў дзяўчына ўзлазіла на печ і сыходзіла з яе толькі ў тым выпадку, калі сям’я давала згоду на вяселле.
Лічылася, што шлях будзе нядобрым, калі перад выхадам з хаты не зачыніць печ. Печ заўсёды павінна быць зачыненай.
Пакуль у печы хлеб, на яе ельга ўзлазіць і сядзець на ёй.
Печ была пэўным інфарматарам для людзей:
- З печы (выпаў) “скокнуў” вугельчык –– чакай злоснага госця;
- У печы штосьці “ўхае” –– хтосьці пойдзе з хаты;
- Раптоўна выпала цагліна –– да смерці каго-небудзь з жанчын сям’і або роду.
Не кожны пячнік мог скласці добрую печ, а толькі той, хто ведаў пэўную інфармацыю і меў прафесійныя навыкі, якія перадаваліся ад дзеда ўнукам і захоўваліся ў тайне.
Напрыклад, печ трэба класці ў новы месяц і абавязкова ў поўню.
Самае ўтульнае і прыгожа аздобленае месца ў хаце –– чырвоны кут (покуць). Уверсе, пад самай столлю, вісяць абразы з выявамі Іісуса Хрыста і святых. Яны маўклівай малітваю асвячаюць хату і жыццё людзей у гэтай хаце.
Покуць прыгожа ўбіраецца. На абразы вешаюць узорныя ручнікі –– набожнікі. Зімою тут залацяцца галінкі асвечанай вярбы. За абразамі трымаюць бутэлечку са святой вадою –– лекамі ад розных хвароб.
Чырвоны кут у хаце –– гэта самае ўтульнае і прыгожа аздобленае месца, у якім пад столлю гуртаваліся прадстаўнікі нябеснага царства.
Яна (покуць) выконвала важную роль ў паўсядзенных звычаях і абрадах. На покуці развешваліся абразы, убрнаныя ўзорнымі ручнікамі (набожнікамі), пучкі асвечаных жытнёвых калясоў і траў, да столі падвешваўся павук. Нярэдка абразы памяшчалі ў бажніцу.
Гаспадар хаты сядзеў на самым ганаровым месцы –– у чырвоным куце, пад абразамі. Калі ў сям’і не было бацькі, яго месца займаў старэйшы жанаты сын. Калі ён быў яшчэ не жанаты, то лідэрства ў сям’і належала маці.
Строга сачылі за тым, каб за сталом адначасова не сядзела трынаццаць чалавек.
Самае пачэснае месца –– у чырвоным куце падчас ввясельнага абраду заўсёды належала жаніху і нявесце. Побач з імі садзіліся самыя блізкія сябры: шафер і шаферка, маршалак, хросныя бацькі. Кожнае крыло вясельнага стала запаўнялі моладзь і блізкія сваякі ў адпаведнасці з іх узростам: да чым маладзейшыя госці, тым яны былі бліжэй да маладых, а чым старэйшыя –– тым далей ад чырвонага кута, бліжэй да парога, да зоны будучай сустрэчы з прдкамі.
Падчас пахавальнаг абраду ў чырвоным куце ставілі чарку і прыбор для нябожчыка, ля яго садзіліся саммыя старэйшыя, далей –– маладзейшыя. Дзеці і моладзь, якая не стварыла сваёй сям’і, за жалобны стол наогул не дапускалася.
Стол лічыцца прадметам асаблівага ўшанавання. Ён быў абавязкова высокі, стаяў у чырвоным куце і з’яўляўся неад’емнай часткай хаты, яе цэнтрам. Такая пашана да стала вынікала з таго, што ён быў непасрэдным удзельнікам шматлікіх рытуалаў і абрадаў. Стол параўноўваецца з прастолам Боскім, а таму паводзіць сябе за сталом трэба было, як у царкве.
Стол павінен быць абавязкова засланы абрусам.
На стале не павінны знаходзіцца пабочныя рэчы, асабліва гэта датычылася нажа, грошай, шапкі, сумкі.
Самым лепшым знакам дабрасавету і багацця ў хаце служыў хлеб на стале: “Хлеб на стол, так і стол –– прастол, а хлеба ні лусты –– дык і стол пусты”.
У кожнага члена сям’і было сваё месца за сталом, дакладна вызначанае яго сямейнымі, сацыяльнымі і ўзроставымі паказчыкамі. Гаспадар (галава сям’і) сядзеў на самым пачэсным месцы у чырвоным куце, пад абразамі . Але ён сядзеў крыху ў аддаленні ад чырвонага кута, як бы пакідаючы месца для Бога. Калі ў сям’і не было бацькі, эстафету прымаў старэйшы жанаты сын. Калі сын не быў яшчэ жанаты, “верх” належаў маці. Аберуч ад гаспадара сядалі старэйшыя мужчыны, а за імі –– малодшыя, потым жанчыны. Гаспадыня, тая, што гатавала ежу, часам зусім не садзілася за стол, а сілкавалася стоячы ці пасля таго, як паесць уся сям’я. Жанчына магла займаць самае пачэснае месца за сталом толькі ў выключным выпадку, калі яе абіралі хроснай маці на хрэсьбінах або на вяселлі свайго хрэсніка.
Пільна сачылі за тым, каб ніхто не грукаў па стале. Лічылі, што стол –– гэта “далонь Бога”, працягнутая людзям”. Казалі: “Не бі па стале, бо стол –– Боская далонь”.
З-за стала выходзіць не спяшаліся. Калі выходзілі з-за стала, абавязкова дзякавалі Богу. Калі ўдзячнасць гучала ў бок гаспадароў, яны імкнуліся як мага хутчэй пераадрасаваць яе Нябёсам.
Калі прыходзілі сваты, свацця абвязвала ножкі стала поясам, каб “вяселле завязалася”. Перад тым, як выправіцца ў храм, жаніх і нявеста павінны былі тройчы абысці стол (а ў храме маладыя будуць тройчы абыходзіць прастол). За сталом дзялілі вясельны каравай. Вядомы такі звычай: нявесты, калі выходзіла з хаты, цягнула за сабою стол, каб сяброўка таксама хутка ўзяла шлюб.
Існуе такая прыкмета: калі дзяўчына ў размове з хлопцам абапрэцца (прысядзе) на стол, яна ніколі не выйдзе замуж.
Каб у хаце заўсёды былі мір і ўзаемапаразуменне, каб вы ніколі не пасварыліся са сваімі гасцямі, на стол, які вы пачынаеце сервіраваць, перш за ўсё пакладзіце бохан непачатага хлеба і толькі затым стаўце прыгатаваныя справы.
Амаль усе дзяўчаты добра вышывалі. У кожнай мясцовасці вышыўка была непаўторнай, каларытнай. Пра гэта сведчаць кашулі, вышытыя па каўняры, фартухі, ручнікі, настольніцы, карункі. Усё гэта і шмат іншага ляжала ў куфры.
Шырокі, высокі, акованы куфар
Малёваны вокал, з клямкаю са сталі,
Не ўстыдно б такому і на панскі хутар,
Куфар не замкнёны, бо ў нас не кралі.
У пахучым куфры важка ўсё ляжала,
Што сама бабуля працай рук прыдбала.
Быццам водар з поля пранясло ля хаты,
Так запахла лугам, чабаром і мятай.
Дзяжу некалі ласкава называлі хлебніцай. У ёй расчынялі і заквашвалі теста, з якога пяклі духмяны хлеб. Рабілі дзяжу звычайна з дубовых клёпак. У інтэр’еры сялянскай хаты дзяжы адводзілі пачэснае месца: ставілі на покуці пад абразамі, накрывалі “ручніком-набожнікам”.
Дзяжа лічыцца сівалам багацця, дабрату і здароўя, а таксама працягу жыцця на зямлі. Дзеянні гаспадынні, калі яна апускала ў дзяжу рашчыну і выпякала хлеб параўноўвалі з нараджэннем новага жыцця, а як “расце” цеста, так “спор” (поспех, дабрабыт) будзе “расці ў хаце”.
У сувязі з гэтым дзяжу выкарыстоўвалі ў сямейна-радавых і каляндарных абрадах.
Пасадзіць нявесту “на пасад” азначала не што іншае , як пасадзіць нявесту на дзяжу, пакрытаю кажухом. Абавязковай умовай гэтага абраду была цнатлівасць нявесты. Лічылася, калі “нячыстая” нявеста сядзе на дзяжу, то абразіць яе і будзе пакарана ўся сям’я: некалькі гадоў не будзе радзіць хлеб, весціся жывёла, нараджацца дзеці.
Гэты абрад маглі выконвавць у розны час: нявесту саджалі на дзяжу, калі распляталі косы, калі нядзявалі вэлюм, пры сустрэчы ў нядзелю пасля вянчання, у аўторак пасля першай шлюбнай ночы (у Здзітаве, калі надзявалі вэлюм).
У час улазін першым у хату пушчалі кошку, пеўня, а потым уносілі дзяжу. Гаспадар нёс дзяжу з рошчынай і прасіў Бога, каб у новай хаце ніколі не зводзіўся хлеб.
Калі куплялі дзяжу, трэба было адрозніваць, “мужчынскую” і “жаночую” дзяжу, набываючы, безмоўна, жаночую. Для гэтага лічылі клёпкі: цотная колькасць называлася “дзіж”, няцотна –– “дзежка”.
Дзяжа, якая лічылася асноўным атрыбутам жанчыны, была надзелена рысамі чалавека.
Згодна павер’ям, дзяжа любіць цёплае месца, не церпіць шуму, мітусні, па ёй нельга стукаць, ставіць на зямлю, яна страшыцца “ліхога вока”. У адваротным выпадку цеста не вырасце і хлеб не атрымаецца.
Не прынята пазычаць дзяжу. Лічылася, што той, хто дасць сваю дзяжу, назаўсёды развітаецца з сямейным шчасцем, прыбыткам, дабрабытам, яго дочкі не выйдуць замуж, а сыны не жэняцца.
Дзяжу не мылі, а скрэблі, каб у яе шчылінах заўсёды, заставалася крыху цеста. Гэта для таго, каб хлеб у доме ніколі не скончыўся.
Садзіцца ці ўставаць на дзяжу дазвалялася толькі ў выключных выпадках і пры ўмове рытуальнай “чысціні”, напрыклад, цнатлівай нявесце або малому дзіцяці ў час першага пострыгу, якое выконвалі роўна ў год.
Выкідваць дзяжу строга забаранялася. Яе выкарыстоўвалі для захоўвання пірагоў, печыва і інш.
А гэта калыска. Калыска (люлька) –– месца, дзе знаходзіцца дзіця амаль што ўвесь час у першы год пасля нараджэння. Калыска магла быць змешчана на падлозе, магла быць замацавана за столь, яе выраблялі з дрэва, палатна, плялі з лазы ці саломы, надавалі ёй самыя разнастайныя формы:
- Забаранялася рабіць калыску да нараджэння першага дзіцяці, бо лічылася, што дзіця памрэ.
- Калыску майстравалі з лазы, таму што яна хутка расце, каб гэтак жа хутка расло і дзіця.
- У калыску клалі рэчы-абярэгі: крыжык, чацвярговую соль, чырвоную стужку.
- У хаце калыску ставілі бліжэй да печы, галавой да парога. Катэгарычна забаранялася, каб на калыску трапляла месяцовае святло.
- Нельга гушкаць пустую калыску, гушкаць у двух, таму што дзіця будзе дрэнна па начах спаць.
Калыску падвешвалі на чатырох почапках да столі ці бутэлькі, часцей –– да жэрдкі, якая адным канцом затыкалася за бэльку. Для зручнасці калыхання да калыскі мацавалі вяроўку (можна было калыхаць нагой або на адлегласці).
Невядома, ці ведалі нашыя продкі пра егіпецкія піраміды, але практычна ў кожнай хаце была свая “егіпецкая піраміда”, а часам і не адна –– піраміда з падушак. Кожную раніцу гаспадыня запраўляла ложак і складала падушкі па памеры: ад самай вялікай да самай малой. Колькасць падушак магла быць рознай: ад трох да дванаццаці і больш.
У дачыненні да падушкі –– звычайнай хатняй рэчы –– у славян былі распрацаваны так званыя залатыя правілы. Але самым галоўным было наступнае: на падушцы катэгарычна забаранялася сядзець, інакш “адсядзім” свой розум, згубім шчасце, паразуменне з іншымі людзьмі, страціш сваю долю і інш.
Але як толькі падушка трапляла ў поле дзеяння сямейных абрадаў, да яе ставіліся, прытрымліваючыся іншых патрабаванняў.
З-пад галавы паміраючага чалавека выцягвалі звычайную падушку і падкладалі спецыяльна падрыхтаваную, у якую напіхвалі салому.
Лічылася, што курынае пер’е “не дае памерці”. Маглі пакласці ў яе лісце ці пруты з веніка, а таксама валасы, пазногці, якія збіраліся на працягу ўсяго жыцця паміраючага чалавека.
Пасля таго як падзялілі каравай, нявесту маглі пасадзіць на пуховую падушку. Потым на гэтую ж падушкку сядалі тыя дзяўчаты, якія па розных прычынах доўгі час не маглі выйсці замуж.
Калі чалавек не мог доўга заснуць, раілі перавярнуць падушку.
Кожная вясковая дзяўчына павінна была ўмець ткаць і прасці. У нашым музейным куточку ёсць некаторыя прылады працы: прасніца, верацяно, бёрда, сукала, цэўка, чаўнок, ручайка, калаўрот.
Нялёгкім было жыццё сялян, але калі самая цяжкая работа па гаспадарцы заканчвалася і наступалі доўгія восеньскія і зімовыя вечары, збіраліся дзяўчаты і маладыя кабеты ў адной хаце з вясковай работай на вячоркі. Пралі, спявалі песні аб сваёй долі-нядолі, аб каханні. Прыходзілі на вячоркі і хлопцы. Пачыналіся жарты, гульні, танцы.